ΤΑ ΑΓΝΩΣΤΑ ΤΗΣ ΦΩΚΙΔΑΣ : Ο ΧΕΝΡΙ ΧΟΛΛΑΝΤ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΣΑΛΩΝΑ . Ο ΓΙΑΤΡΟΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΣΑΣ ΒΙΚΤΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ 6 ΑΓΓΛΙΚΩΝ ΠΡΟΘΥΠΟΥΡΓΩΝ ΚΑΙ ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΑΜΦΙΣΣΑΣ .

 

      

        «Τα Σάλωνα , πράγματι, μπορούν να θεωρηθούν ως μια είσοδος από αυτή τη πλευρά προς τις πιο κλασσικές περιοχές της Αρχαίας Ελλάδας , και ο ταξιδιώτης από δω αρχίζει να βαδίζει με πιο ασφαλές βήμα πάνω στα μνημεία και τα χνάρια αυτού του σπάνιου λαού!» 

                   Χένρι Χόλλαντ , 1815

 

 

 

Ο Χένρι Χόλλαντ (Henry Holland) γεννήθηκε το 1788 στην πανέμορφη επαρχία του Τσεσαιρ   της ΒορειοΔυτικής Αγγλιας και ήταν γιος  χειρουργού Πίτερ Χόλλαντ και ανιψιός του γνωστού παραγωγού της πορσελάνης τον Τζόσουα Γουετζγουντ, τον παππού του Καρόλο Δαρβινο. Από μικρό παιδί τον Χένρι τον διακάτεχε το ανήσυχο πνέμα και τάση για εξερεύνηση. Φεύγοντας από το σπίτι για σπουδές στα 11 του χρόνια, σπούδασε στο Νιουκαστλ και στο Μπρίστολ, οπου έμαθε στην εντέλεια τα Λατινικά και τα Αρχαία Ελληνικά και το 1806 στην ηλικία 18 χρόνων μπήκε στην φημισμένη τότε  Ιατρική Σχολή του Εδιμβούργου την οποία την τελείωσε μετα από 5 χρόνια το 1811. Φοιτητής ακόμα , το 1810 κάνει το πρώτο του ταξίδι στην Ισλανδία με τον σκοπό να εμβολιάσουν τους κατοίκους της με το εμβόλιο κατά της ευλογιάς.  Έκτοτε ταξίδευε  κάθε χρόνο στους 2 μήνες του φθινοπώρου εκτός Αγγλίας παρά την ΄πίεση της δουλείας, μιας και έγινε ένας από τους περιζήτιτους ιατρούς της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Το 1814 νέος ιατρός ακόμα , συνόδευσε  την πριγκίπισσα Βικτωρία ( μελλοντική μακροβιότερη βασίλισσα της Αγγλίας ) στο ταξιδι της στην Ευρώπη που διάρκεσε 3 μήνες . Στο ταξίδι αυτό γνώρισε εκτός τους γαλαζοαίματους της Γηραιάς Ηπείρου και πολλους καταξιωμένους επισήμονες , ιατρούς και μη.  Ασκώντας ιατρικό επάγγελμα απέκτησε μεγάλη φήμη, ηταν προσωπικός ιατρός της Βασίλισσας Βικτωρίας και των έξι αγγλικών προθυπουργών. Έγινε Προεδρός του Ιατρικού Συλλόγου της Βρετανίας . Ήταν φίλος με τον Λόρδο Βυρωνα και λογου κοινωνικού και ανοιχτου του χαρακτήρα ο Χενρι Χολλαντ ήταν ιδιαίτερα αγαγητός στην ψηλή κοινωνία του Λονδίνου,  σε επιστημονικούς κύκλους αλλά σε απλούς ανθρώπους. Στα πρώτα του ταξίδια όταν είχε περισσότερο χρόνο κρατούσε λεπτομερείς σημειώσεις και αρκετα πετυχημένα σχεδιαγράμματα και σκιτσα. Τα ταξίδια του είχαν αγαθό και εξερευετικό χαρακτήρα, δεν ήταν «κινυγος και συλλεκτης αρχαιοτήτων» . ο ίδιος έλεγε χαρακτηριστικά : « Από τα ταξίδια σου δεν κουβάλησα πάνω από 20 αντικείμενα. Τα μισά από αυτά ήταν ιοδοπορικές βακτηρίες, και ένα σπαθί που μου το χάρισε ο Αλί Πασας, λέγοντας μου ότι είχε κόψει πολλά κεφάλια με αυτό».

Το 1812 , ως νέος απόφοιτος Ιατρικής πραγματοποιηει ένα ταξίδι, ακολουθώντας την διαδρομή του Χουμπχαους και του Λόρδου Βύρωνα, φτάνοντας αποτα Ιόνια Νησιά το νόεμβρη του 1812 στα Ιωάννινα στην αυλή του Αλί Πασά . Άμεσα άρχισε να προσφέρει τις ιατρικές του υπηρεσίες στον Αλί Πασα και στον γιο του Βελή , αποκτώντας έτσι την ευνοια τους και κάθε διευκόλυνση στο μελλοντικό του ταξίδι  στην Ελληνική Επικράτεια. Ο  Χόλλαντ φτάνει στα Σάλωνα είτε στο τελους του Δεκεμβρίου του 1812 είτε στις αρχές Ιανουαρίου ακριβώς στο καταχείμωνα. Η περιγραφή του της πόλης των Σαλώνων και της γύρω περιοχής είναι καταπληκτική , ακριβής και κατατοπιστική, δίνοντας στον αναγνώστη την πλήρης εικόνα της πόλης με κάθε λεπτομέρεια  .

 

  « Στα Σάλωνα  υπάρχουν περισσότερα από οκτακόσια (800) σπίτια , από τα οποία κατ΄εκτίμηση τα πεντακόσια (500) κατοικούνται από Έλληνες. Στην πόλη υπάρχουν επτά ελληνικές εκκλησίες και ισάριθμα τζαμιά. Οι κοιλάδες στην γύρω περιοχή παράγουν δημητριακά , λάδι, βαμβάκι και κρασί, με τα δυο πρώτα προιόντα σε ποσότητες τέτοιες, που επαρκούν για εκτεταμένες εισαγωγές από τον Κόλπο, από όπου επίσης μεταφέρεται ένα μεγάλο μέρος της παραγωγής μαλλιού από τα κοπαδια των γειτονικών βουνών. Τα Σάλωνα, και σχεδόν το σύνολο της βόρειας ακτής του Κορινθιακού κόλπου , τελούν υπό την κυριαρχια του Αλί Πασά. Ο διοικητής της πόλη σήμερα είναι ο Σείτ Αχμέτ, ένας άνθρωπος που, πριν λίγα χρόνια, είχε σταλεί από τον Αλί στην Αγγλία , και που προφανώς της έχει φέρει εις πέρας με μεγάλη επιδεξιότητα .  

 Τα επιβλητικά ελατοσκεπή όρη , που διακρίνονται δυτικά των Σαλώνων, παλιά ανήκαν στην στην περιοχή δικαιοδοσίας της Δυτικής Λοκρίδας και ο απότομος βραχώδης Κόρακας, που ναφέρεται από τον Ολίβιο και τον Αππιανό στις αφηγήσεις τους περί του ρωμαϊκού πολέμου με τον Αντίνοο και τους Αιτωλούς, ανήκει πιθανών σαυτό το ορεινό συγκρότημα  . Τα βουνά προς τα ανατολικά είναι ακόμα πιο καθαγιασμένα στην Ιστορία, όπως και εκείνα στην περιοχή της Φωκίδας.

 Τα Σάλωνα , πράγματι, μπορούν να θεωρηθούν ως μια είσοδος από αυτή τη πλευρά προς τις πιο κλασσικές περιοχές της Αρχαίας Ελλάδας , και ο ταξιδιώτης από δω αρχίζει να βαδίζει με πιο ασφαλές βήμα πάνω στα μνημεία και τα χνάρια αυτού του σπάνιου λαού!» ΄

Μετά τα Σάλωνα ο Χόλλαντ πάει και εξερευνά με λεπτομέρεια τους Δελφούς και από την Αράχοβα, Λιβαδειά καταλήγει στην Αθήνα και συνεχίζει το ταξίδι του στην Μικρά Ασία.

 Μετά από την επιστροφή του στο Αγγλία ο Χένρι Χόλλνατ εκδίδει τις σημειώσεις του το 1815 στο Λονδίνο . Ακολουθεί λαμπρή ιατρική καριέρα και πάρα πολλά ταξίδια στην Ισλανδία, Ιρλανδία, Σκωτία, Ισπανία, Πορτογαλία , Γαλλία, Ελβετία , Γερμάνια, Ιταλία, Κανάρια ,  Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, Καναδά, Τζαμάικα, στα νησιά της Καραϊβικής , Σουηδία , Νορβηγία , Αλγερία . Ο Χόλλαντ επισκέφτηκε 2 φορές την Ρωσία, και 4 φορές την Μέση Ανατολή και επισκέφτηκε την Κωνσταντινούπολη, Καιρό, Δαμασκό, Μικρή Ασία και την Ιερουσαλήμ. Συνολικά όλα τα ταξίδια του διάρκεσαν 12 χρόνια και όπως αναφέρει ο ίδιος ,κρατούσανε την υγειά του σε καλή κατάσταση και του προσφέραν την επιστροφή στην καθημερινή πραγματικότητα και στην άσκηση ιατρικής με νεα ζωτικότητα. Απεβίωσε στην ηλικία των 85 χρόνων, το 1873 μετά από τα 62 χρόνια της επίσκεψης του στην Ελλάδα και στην Άμφισσα. Στα 82 του χρόνια ταξίδεψε στην Τζαμάικα και στα 83 του χρόνια στην Ισλανδία, ακριβώς εκεί που έκανε και το πρώτο του ταξίδι το 1810 στην ηλικία των 22 ετών.    

                                                                      

                                                            

 

ΤΑ ΑΓΝΩΣΤΑ ΤΗΣ ΦΩΚΙΔΑΣ : Ο ΛΟΡΔΟΣ ΒΥΡΩΝΑΣ ΚΑΙ Ο ΒΑΡΟΝΟΣ ΧΟΜΠΧΑΟΥΣ ΣΤΟ ΧΡΙΣΣΟ ,ΣΤΗΝ ΣΚΑΛΑ ΣΑΛΩΝΩΝ (ΙΤΕΑ), ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΛΕΜΜΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΔΕΣΠΟΤΗ ΤΩΝ ΣΑΛΩΝΩΝ.

 Ο Τζορτζ Βύρωνας , ο 6 βαρόνος Byron και ο Τζον Χομπχαους ο 1 Βαρόνος Broughton ήταν κοντινοί φίλοι και συμφοιτητές που σπούδασαν  στο Κολλέγιο της Αγίας Τριάδας , ενός από τα 31 κολλέγια του Κέιμπριτζ. Η πολύ στενή φιλική τους σχέση , τα κοινά ενδιαφέροντα και η αγάπη για το πολιτισμό της Αρχαίας Ελλαδας τους οδήγησε στο κοινό ταξίδι τους στην Ελλάδα, Αλβανία και την Τουρκία  από  το 1809 έως το 1811. Αργότερα έγιναν κουμπάροι και το 1816 , μετά το χωρισμό του Λόρδου Βύρωνα ο Χομπχαους κρατούσε σημειώσεις του 4 κεφαλαίου του ποιήματος του Βύρωνα «Το προσκύνημα του Τσαιλντ Χαρόλτ» , πού είναι αφιερωμένο στον ίδιο.

Στο  ταξίδι στην Ελλάδα, Αλβανία και την Τουρκία ο  Χομπχαους σε αντίθεση με τον Λόρδο Βύρωνα κρατούσε αναλυτικότατες σημειώσεις από όλα τα μέρη που επισκέφτηκαν οι διάσημοι φίλοι. Στις 25/9/1809 φτάσανε με το πλοίο στην Πρέβεζα και άμεσα πήγαν στα Γιάννενα για να συναντήσουν τον Αλί Πασά. Η Αλεπού της Ηπείρου έλλειπε στην γενέτειρα του , το  Τεπελένι και έτσι  οι 2 φίλοι εισχώρησαν στα εδάφη της Αλβανίας και φτάνοντας στο Τεπελένι , συνάντησαν τον Αλί Πασά στις 10/10/1809  . Μετά οι 2 συνοδοιπόροι επιστρέφουν στα Γιάννενα και ακολούθως στην Πρέβεζα επιβιβάζονται σε τουρκικό καράβι  που πήγε να βυθιστεί στην θαλασσοταραχή στους Παξούς. Με την βοήθεια των Ελλήνων ναυτικών ο Βύρωνας και ο Χομπχαους αποβιβάζονται στους Παξούς και αποφασίζουν να συνεχίζουν στην στεριά για να φτάσουν στο Μεσολόγγι στις 21/11/1809. Φτάνοντας στο Μεσολόγγι , χωρίς καθυστέρηση πέρασαν απέναντι στο Αίγιο (Βοστίτσα) , οπού και παραμένανε μέχρι τις 14/12/1809 λόγω ισχυρών βοριάδων . Ακολούθως οι 2 φίλοι ανεβαίνουν στο γερό Κεφαλλονίτικο σκαρί με 10 κουπιά και με πλήρωμα  14 ανδρών. 

Ο Τζον Χομπχαους ήταν πολύ διαβασμένος περιηγητής, πριν ξεκινήσει το ταξίδι με τον Λόρδο Βύρωνα έχει διαβάσει το έργο του Βενιαμίν της Τουδελά, του πρώτου ευρωπαϊκού και πάγκοινου περιηγητή του 12 αιώνα , του Τσαντλερ, των Σπον-Βελερ και κατέγραφε όλα αναλυτικά και με λεπτομέρεια. Έτσι περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια την άγρια και ταυτόχρονα πολύ όμορφη ακτογραμμή της Δυτικής Φωκίδας από την Ερατεινή μέχρι το Γαλαξίδι, περιγράφει τα μεγάλα ιστιοφόρα πλοία του λιμναίου της  και συνεχίζει την περιγραφή μέχρι το σκαρί τους φτάνει στην Σκάλα Σαλώνων, την σημερινή Ιτέα.  Εκεί οι ταξιδιώτες διανυκτερεύουν σε ένα χάνι σε ένα μοναδικό διαθέσιμο δωμάτιο . Το πρωί της επόμενης ημέρας έχουν στείλει ειδοποίηση στο Χρυσό για να φέρουν άλογα. Ανεβαίνοντας από την Ιτέα (Σκάλα Σαλώνων) προς Χρισσό ο Χουμπχαους περιγράφει μια όμορφη θέα των Σαλώνων, μιας μεγάλης πολύς ,πρωτεύουσας της περιοχής όπου ζούσαν τότε 2000 τουρκικές οικογένειες όπως γράφει. Οι ταξιδιώτες περιγράφουν το Χρισσο ως μια φτωχή ελληνική κωμόπολη , αλλά εκεί τότε  ήταν η έδρα του Επισκόπου των Σαλώνων. Την ίδια μέρα συναντούν τον Δεσπότη των  Σαλώνων  , έχοντας για αυτόν ένα γράμμα από τον Γενικό Πρόξενο της Αγγλίας στην Πάτρα.

Κάνοντας μια έρευνα σήμερα , το πιο πιθανό πρόσωπο που ήταν τότε ο Επίσκοπος των Σαλώνων ήταν ο Διονύσιος, πολύ μορφωμένος κληρικός με μεγάλη συλλογή βιβλίων της εποχής εκείνης και αργότερα ο Επίσκοπος Μεδενίτσης , που το 1821 συμμετείχε στην Συνέλευση των Σαλώνων και εκλέχτηκε και το  μέλος του Αρείου Πάγου της  Ανατολικής Ελλάδας. Από όσο  αναφέρει ο Χομπχαους , οι 2 Άγγλοι δεν έμειναν στο σπίτι του Δεσπότη αλλά φιλοξενηθήκαν στο εύπορο σπίτι των 2 γυναικών στο χωρίο.

Το πρωί στις 16/12/1809 οι  2 φίλοι ξεκινούν την επίσκεψη τους στους Δελφούς, εξερευνούν τον αρχαιολογικό χώρο, επισκέπτονται το Μοναστήρι της Παναγίας των Δελφών, πηγαίνουν στο Καστρί , πίνουν νερό από την Κασταλία Πηγή και σκαλίζουν τα ονόματα τους εκεί.

Κατά την διάρκεια της εξόρμησης τους στους Δελφούς  συνέβη ένα περιστατικό που ο ίδιος ο Λόρδος Βύρωνας αναφέρει στο γράμμα του. Ο Βύρωνας δεν κρατούσε σημειώσεις για το ταξίδι του αυτό, αλλά είχε στείλε γράμματα στην μητέρα του και στους φίλους του. Σε ένα από αυτά , ο Λόρδος Βύρωνας γράφει  στον φίλο του , τον κύριο Henry Drury :

«Και τι δεν έδινε για να με δει κάποιος να κλέβω, σαν γνήσιος Παρνασσιώτης, ένα βιβλίο Γεωγραφίας από το Δεσπότη του Χρισσού, αν και αυτό μπορώ να το ονομάσω απλώς λογοκλοπή, γιατί συνέβη κατά την διάρκεια μιας βόλτας μιας ώρας από τους Δελφούς» .  

  Οι ερευνητές σήμερα καταλήγουν ότι μόνο δυο τις τότε βιβλία Γεωγραφίας  θα μπορούσε να «δανειστεί» άκομψα ο Λόρδος Βύρωνας από την συλλογή του Επισκόπου των Σαλώνων.  Πρόκειται ,το πιο πιθανών , για το βιβλίο «Επίτομη Γεωγραφία» του Μελετίου, Μητροπολίτη Αθηνών , που εκδόθηκε το 1728 στην Βενετία , είτε για κάποιο από τους 4 τόμους «Μελέτιου Γεωγραφία Παλιά και Νέα»  του ιδίου συγγραφέα με έκδοση του 1807 πάλι στην Βενετία.  

Την επόμενη μέρα φεύγουν από Δελφούς, πάνε Αράχοβα, μένουν εκεί ένα βράδυ  , Λιβαδειά , Θήβα και καταλήγουν στην Αθήνα.  Αργότερα από τον Πειραιά φεύγουν για την Σμύρνη και μετά για την Κωνσταντινούπολη. Εκεί οι δρόμου τους χωρίζουν, ο Χομπχαους φεύγει για την Αγγλία και ο Λόρδος Βύρωνας αποφασίσει να επισκεφτεί ξανά την Ελλάδα, πάει στην Τζιά και από κει πάλι στη Αθήνα και στην Πελοπόννησο και τελικά φευγει για την Μάλτα και μετα για την Αγγλία στις 10/4/1811 με το πλοίο , οπού φεύγαν απο την Ελλάδα τα τελευταία κομμάτια της ζωφόρου του Παρθενώνα που απέσπασε ο Λόρδος Έλγιν. Μεγάλος κατακτιτής του Έλγιν ο Λορδοσ Βύρωνας αργότερα θα γράψει το ποίημα  "Η Κατάρα της Αθήνας", κατηγορώντας τον Έλγιν για τις πράξεις του.

Ο Λόρδος Βύρωνας αγάπησε τόσο πολύ την Ελλάδα που γύρισε πάλι το 1823 όπου και άφησε την τελευταία του πνοή το 1824,  αποκτώντας   την παγκόσμια φήμη του μεγαλύτερου Φιλέλληνα όλων των εποχών.

Ο Χομπχαους , όπως όλοι οι Άγγλοι περιηγητές , περιφρονούσε τους Έλληνες, αναγνωρίζοντας όμως τον πατριωτισμό τους , δίχως να πιστεύει στην ικανότητα των Ελλήνων να αποβάλλουν τους δεσμούς και της αλυσίδες τυραννίας των Τούρκων. Είχε όμως το πνεύμα του Φιλελληνισμού μέσα του και , όταν μετά από 10 χρόνια στον Εθνικό Ξεσηκωμό , άφησε τις προκαταλήψεις του στην άκρη και υποστήριζε με σθένος τον Ελληνικό Απελευθερωτικό Αγώνα του 1821.  

Όπως γλαφυρά αναφέρει ο κ. Ασημάκης Σ. στο έργο του « Περιηγητές στο Πύθιο Ιερό, στον Παρνασσό και τα πέριξ» : « Το Χρισσό και η Αράχοβα θα πρέπει να είναι περήφανα που είχαν την τύχη και την τιμή να κοιμίσουν κάτω από τον ουρανό τους και να περιποιηθούν , έστω και μια βραδιά, ένα τόσο μεγάλο ανθρώπινο πνεύμα , τον Βύρωνα , μαζί με τον επιφανή φίλο του και επίσης γνωστό φιλέλληνα Χομπχαους.»