ΤΑ ΑΓΝΩΣΤΑ ΤΗΣ ΦΩΚΙΔΑΣ- Ο ΑΛΗ ΠΑΣΑΣ ΤΕΠΕΛΕΝΛΗΣ, ΑΠΡΟΘΥΜΟΣ "ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ" ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821 ΣΤΗΝ ΦΩΚΙΔΑ ΚΑΙ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ

  

 Ο Αλή Πασάς γεννήθηκε σε ένα μικρό αλβανικό χωριό Τεπελένι το 1740 στην οικογένεια Αλβανών μουσουλμάνων ,όπου  η παραδοσιακή "ενασχόληση" της  ήταν ληστρικές επιδρομές στις γύρω περιοχές στα  εμπορικά καραβάνια και κατά των οθωμανικών αξιωματικών. Χάρη στην πολεμική του ικανότητα και  την εξυπνάδα   κερδίζει το παρατσούκλι " Το Λιοντάρι της Ηπείρου" και με τις δολοπλοκίες που προκαλούσε κατάφερε  σταδιακά να ενταχθεί στο στρατιωτικό και πολιτικό μηχανισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και να αναρριχηθεί στα μεγαλύτερα αξιώματα όπως ο Πασάς στο πασαλίκι των Ιωαννίνων.  Στο  απόγειο της δόξας του ο Αλη Πασας διοικούσε την Ήπειρο, την Θεσσαλία και όλη την Στερεά Ελλάδα. 

  Στα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης του  προσπαθούσε να προσφέρει στην περιοχή που διοικούσε με διαφορά Έργα υποδομών , ανεκτικότητα προς τους αλληλοθρήσκους , την προστασία των τεχνών , διατηρούσε τον ρόλο του "μαικήνα" και καλοδεχόταν κάθε Ευρωπαϊκό περιηγητή  . Αυτό οδήγησε κάποιους δυτικούς μεταγενέστερους συγγραφείς να τον ονομάζουν  "πεφωτισμένο" δεσπότη και "οριεντάλ Βοναπάρτη της Ηπείρου" χωρίς να διαθέτει ο αρχικά ένας Τουρκοαλβανός ληστής τις προϋποθέσεις να γίνει ένας "πεφωτισμένος" ηγέτης της περιοχής. Η απόδειξη αυτού είναι οι κατάληψη της Πρέβεζας κ εκτέλεση των Γάλλων αιχμαλώτων , κατάληψη του Σουλίου , η αγορά της Πάργας και εκτοπισμός των Ελλήνων, συνεχιζόμενη τρομοκρατία και δυσβάσταχτη φορολογία του ντόπιου πληθυσμού και πολλά άλλα.

Εδραιώνοντας  την εξουσία του στα Ιωάννινα προσπάθησε και σχεδόν πέτυχε την δημιουργία του αυτόνομου από την Πύλη κράτους.  Στα πλαίσια αυτού του επιχειρήματος μετέτρεψε την πρωτεύουσα του σε ένα πολιτισμικό, στρατιωτικό, οικονομικό και πολιτικό κέντρο και προσπάθησε να προσεταιριστεί όλες τις εθνικές και θρησκευτικές ομάδες της επικράτειας που διοικούσε και είχε αναπτύξει προσωπικές και διπλωματικές σχέσης με τις μεγάλες Ευρωπαϊκές δυνάμεις . Αποτέλεσμα αυτών των πολιτικών ήταν η στρατιωτική "γαλουχία" των μελλοντικών πρωταγωνιστών του Απελευθερωτικού Αγώνα του 1821  στην Φωκιδα στην στρατιωτική σχολή των Ιωαννίνων όπως ο Γερο Πανουργιάς , ο Οδυσσέας Ανδρούτσος , ο Αθανάσιος Διάκος και  πιθανών και οι αρκετοί άλλοι , όπως  ο Ιωάννης Γκούρας και ο Κομνάς Τράκας . 

 Από τους άλλους Ήρωες του 1821 στην αυλή του Αλή Πασά  ήταν ο Μάρκος Μπότσαρης, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Λάμπρος Βέικος, ο Θεόδωρος Γρίβας , ο Γιάννης Δυοβουνιώτης . Ο μελλοντικός στρατηγός της Ελληνικής Επανάστασης ο Ιωάννης Μακρυγιάννης μαζί με τον Αθανάσιο Λιδωρίκη ήταν διαχειριστής της περιουσίας του Αλή Πασά στην Άρτα. Υπάρχει και ένας αστικός μύθος που θέλει τον Οδυσσέα Ανδρούτσου, τον Ομέρ Βρυώνη ( ελληνικής καταγωγής, εξάλλου και το όνομα του - "Ομηρος" ) και τον βενιαμίν της παρέας τον Αθανάσιο Διάκο να αποκτούν ισχυρούς φιλικούς δεσμούς κατά την διάρκεια της θητείας και των τριών τους στην Στρατιωτική Σχολή των Ιωαννίνων και μετέπειτα παραμονής τους  στην αυλη του Αλη Πάσα . Εκεί αποδίδεται και το γεγονός ότι στις 8/5/1821 όταν το ασκέρι του Ομέρ Βρυώνη πλησίαζε το Χάνι της Γραβιάς για να συνεχίσει προς την Άμφισσα και μετά στον Μοριά για την πολιορκημένη από τους Έλληνες Τριπολιτσά και ενώ ο στρατός των 1000 Ελλήνων επί του Γέρου Πανουργία και του Δυοβουνιώτη  έχει αποφασίσει να υποχωρήσει από το Χάνι προς το βουνό ο Ανδρούτσος με τους 120 πολεμιστές κλείστηκε στο Χάνι , θέλοντας να εκδικηθεί για το θάνατο του Αθανάσιου Διάκου. Η ηρωική συνέχεια και ο συμβολισμός και ο ρόλος της μαχης στο Χάνι της Γραβιάς στην "διάσωση" της Ελληνικής Επανάστασης του 1821  είναι γνωστός σε όλους. 

 Πολλοί μετέπειτα λόγιοι, πολιτικοί, ιατροί, κληρικοί  φοιτούσαν στην περίφημη Σχολή των Ιωαννίνων όπως ο Αθανάσιος Ψαλίδας, ο Ιωαννης Κολλέτας, ο Ιωάννης Βηλαράς, ο Μπαλανός Βασιλόπουλος. Ο Δεσπότης Σαλώνων ο Ησαΐας σπούδασε στα Ιωάννινα με την οικονομική βοήθεια του Αλή Πασά , που σύμφωνα με τον άλλο αστικό μύθο που δεν επιβεβαιώνεται με κανένα ιστορικό ντοκουμέντο ή στοιχείο ήθελε με αυτόν τον τρόπο να εκπληρώσει το χρέος του στον πατέρα του Δεσπότη των Σαλώνων  .  Ο ανεπιβεβαίωτος μύθος λέει ότι ο πατέρας του Επισκόπου των Σαλώνων, επίσης κληρικός στην Δεσφίνα ,μάζεψε και περίθαλψε τον λαβωμένο Αλή Πάσα, σώζοντας του τη ζωή. 

 Σύμφωνα με όλα αυτά τα ιστορικά στοιχεία ο Αλή Πασάς Τεπελένλης  των Ιωαννίνων άθελα και "απρόθυμα" δημιούργησε με την πολιτική του στο μεταίχμιο μεταξύ του 18 και του 19 αιώνα μια πλειάδα λαμπρών πρωταγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 που συνέβαλαν τα μέγιστα στην επιτυχή έκβαση του Απελευθερωτικού Αγώνα του 1821 και συνέβαλαν πολλάκις  στο μετέπειτα λειτουργία του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους.