ΤΑ ΑΓΝΩΣΤΑ ΤΗΣ ΦΩΚΙΔΑΣ : Ο ΛΟΡΔΟΣ ΒΥΡΩΝΑΣ ΚΑΙ Ο ΒΑΡΟΝΟΣ ΧΟΜΠΧΑΟΥΣ ΣΤΟ ΧΡΙΣΣΟ ,ΣΤΗΝ ΣΚΑΛΑ ΣΑΛΩΝΩΝ (ΙΤΕΑ), ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΛΕΜΜΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΔΕΣΠΟΤΗ ΤΩΝ ΣΑΛΩΝΩΝ.

 Ο Τζορτζ Βύρωνας , ο 6 βαρόνος Byron και ο Τζον Χομπχαους ο 1 Βαρόνος Broughton ήταν κοντινοί φίλοι και συμφοιτητές που σπούδασαν  στο Κολλέγιο της Αγίας Τριάδας , ενός από τα 31 κολλέγια του Κέιμπριτζ. Η πολύ στενή φιλική τους σχέση , τα κοινά ενδιαφέροντα και η αγάπη για το πολιτισμό της Αρχαίας Ελλαδας τους οδήγησε στο κοινό ταξίδι τους στην Ελλάδα, Αλβανία και την Τουρκία  από  το 1809 έως το 1811. Αργότερα έγιναν κουμπάροι και το 1816 , μετά το χωρισμό του Λόρδου Βύρωνα ο Χομπχαους κρατούσε σημειώσεις του 4 κεφαλαίου του ποιήματος του Βύρωνα «Το προσκύνημα του Τσαιλντ Χαρόλτ» , πού είναι αφιερωμένο στον ίδιο.

Στο  ταξίδι στην Ελλάδα, Αλβανία και την Τουρκία ο  Χομπχαους σε αντίθεση με τον Λόρδο Βύρωνα κρατούσε αναλυτικότατες σημειώσεις από όλα τα μέρη που επισκέφτηκαν οι διάσημοι φίλοι. Στις 25/9/1809 φτάσανε με το πλοίο στην Πρέβεζα και άμεσα πήγαν στα Γιάννενα για να συναντήσουν τον Αλί Πασά. Η Αλεπού της Ηπείρου έλλειπε στην γενέτειρα του , το  Τεπελένι και έτσι  οι 2 φίλοι εισχώρησαν στα εδάφη της Αλβανίας και φτάνοντας στο Τεπελένι , συνάντησαν τον Αλί Πασά στις 10/10/1809  . Μετά οι 2 συνοδοιπόροι επιστρέφουν στα Γιάννενα και ακολούθως στην Πρέβεζα επιβιβάζονται σε τουρκικό καράβι  που πήγε να βυθιστεί στην θαλασσοταραχή στους Παξούς. Με την βοήθεια των Ελλήνων ναυτικών ο Βύρωνας και ο Χομπχαους αποβιβάζονται στους Παξούς και αποφασίζουν να συνεχίζουν στην στεριά για να φτάσουν στο Μεσολόγγι στις 21/11/1809. Φτάνοντας στο Μεσολόγγι , χωρίς καθυστέρηση πέρασαν απέναντι στο Αίγιο (Βοστίτσα) , οπού και παραμένανε μέχρι τις 14/12/1809 λόγω ισχυρών βοριάδων . Ακολούθως οι 2 φίλοι ανεβαίνουν στο γερό Κεφαλλονίτικο σκαρί με 10 κουπιά και με πλήρωμα  14 ανδρών. 

Ο Τζον Χομπχαους ήταν πολύ διαβασμένος περιηγητής, πριν ξεκινήσει το ταξίδι με τον Λόρδο Βύρωνα έχει διαβάσει το έργο του Βενιαμίν της Τουδελά, του πρώτου ευρωπαϊκού και πάγκοινου περιηγητή του 12 αιώνα , του Τσαντλερ, των Σπον-Βελερ και κατέγραφε όλα αναλυτικά και με λεπτομέρεια. Έτσι περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια την άγρια και ταυτόχρονα πολύ όμορφη ακτογραμμή της Δυτικής Φωκίδας από την Ερατεινή μέχρι το Γαλαξίδι, περιγράφει τα μεγάλα ιστιοφόρα πλοία του λιμναίου της  και συνεχίζει την περιγραφή μέχρι το σκαρί τους φτάνει στην Σκάλα Σαλώνων, την σημερινή Ιτέα.  Εκεί οι ταξιδιώτες διανυκτερεύουν σε ένα χάνι σε ένα μοναδικό διαθέσιμο δωμάτιο . Το πρωί της επόμενης ημέρας έχουν στείλει ειδοποίηση στο Χρυσό για να φέρουν άλογα. Ανεβαίνοντας από την Ιτέα (Σκάλα Σαλώνων) προς Χρισσό ο Χουμπχαους περιγράφει μια όμορφη θέα των Σαλώνων, μιας μεγάλης πολύς ,πρωτεύουσας της περιοχής όπου ζούσαν τότε 2000 τουρκικές οικογένειες όπως γράφει. Οι ταξιδιώτες περιγράφουν το Χρισσο ως μια φτωχή ελληνική κωμόπολη , αλλά εκεί τότε  ήταν η έδρα του Επισκόπου των Σαλώνων. Την ίδια μέρα συναντούν τον Δεσπότη των  Σαλώνων  , έχοντας για αυτόν ένα γράμμα από τον Γενικό Πρόξενο της Αγγλίας στην Πάτρα.

Κάνοντας μια έρευνα σήμερα , το πιο πιθανό πρόσωπο που ήταν τότε ο Επίσκοπος των Σαλώνων ήταν ο Διονύσιος, πολύ μορφωμένος κληρικός με μεγάλη συλλογή βιβλίων της εποχής εκείνης και αργότερα ο Επίσκοπος Μεδενίτσης , που το 1821 συμμετείχε στην Συνέλευση των Σαλώνων και εκλέχτηκε και το  μέλος του Αρείου Πάγου της  Ανατολικής Ελλάδας. Από όσο  αναφέρει ο Χομπχαους , οι 2 Άγγλοι δεν έμειναν στο σπίτι του Δεσπότη αλλά φιλοξενηθήκαν στο εύπορο σπίτι των 2 γυναικών στο χωρίο.

Το πρωί στις 16/12/1809 οι  2 φίλοι ξεκινούν την επίσκεψη τους στους Δελφούς, εξερευνούν τον αρχαιολογικό χώρο, επισκέπτονται το Μοναστήρι της Παναγίας των Δελφών, πηγαίνουν στο Καστρί , πίνουν νερό από την Κασταλία Πηγή και σκαλίζουν τα ονόματα τους εκεί.

Κατά την διάρκεια της εξόρμησης τους στους Δελφούς  συνέβη ένα περιστατικό που ο ίδιος ο Λόρδος Βύρωνας αναφέρει στο γράμμα του. Ο Βύρωνας δεν κρατούσε σημειώσεις για το ταξίδι του αυτό, αλλά είχε στείλε γράμματα στην μητέρα του και στους φίλους του. Σε ένα από αυτά , ο Λόρδος Βύρωνας γράφει  στον φίλο του , τον κύριο Henry Drury :

«Και τι δεν έδινε για να με δει κάποιος να κλέβω, σαν γνήσιος Παρνασσιώτης, ένα βιβλίο Γεωγραφίας από το Δεσπότη του Χρισσού, αν και αυτό μπορώ να το ονομάσω απλώς λογοκλοπή, γιατί συνέβη κατά την διάρκεια μιας βόλτας μιας ώρας από τους Δελφούς» .  

  Οι ερευνητές σήμερα καταλήγουν ότι μόνο δυο τις τότε βιβλία Γεωγραφίας  θα μπορούσε να «δανειστεί» άκομψα ο Λόρδος Βύρωνας από την συλλογή του Επισκόπου των Σαλώνων.  Πρόκειται ,το πιο πιθανών , για το βιβλίο «Επίτομη Γεωγραφία» του Μελετίου, Μητροπολίτη Αθηνών , που εκδόθηκε το 1728 στην Βενετία , είτε για κάποιο από τους 4 τόμους «Μελέτιου Γεωγραφία Παλιά και Νέα»  του ιδίου συγγραφέα με έκδοση του 1807 πάλι στην Βενετία.  

Την επόμενη μέρα φεύγουν από Δελφούς, πάνε Αράχοβα, μένουν εκεί ένα βράδυ  , Λιβαδειά , Θήβα και καταλήγουν στην Αθήνα.  Αργότερα από τον Πειραιά φεύγουν για την Σμύρνη και μετά για την Κωνσταντινούπολη. Εκεί οι δρόμου τους χωρίζουν, ο Χομπχαους φεύγει για την Αγγλία και ο Λόρδος Βύρωνας αποφασίσει να επισκεφτεί ξανά την Ελλάδα, πάει στην Τζιά και από κει πάλι στη Αθήνα και στην Πελοπόννησο και τελικά φευγει για την Μάλτα και μετα για την Αγγλία στις 10/4/1811 με το πλοίο , οπού φεύγαν απο την Ελλάδα τα τελευταία κομμάτια της ζωφόρου του Παρθενώνα που απέσπασε ο Λόρδος Έλγιν. Μεγάλος κατακτιτής του Έλγιν ο Λορδοσ Βύρωνας αργότερα θα γράψει το ποίημα  "Η Κατάρα της Αθήνας", κατηγορώντας τον Έλγιν για τις πράξεις του.

Ο Λόρδος Βύρωνας αγάπησε τόσο πολύ την Ελλάδα που γύρισε πάλι το 1823 όπου και άφησε την τελευταία του πνοή το 1824,  αποκτώντας   την παγκόσμια φήμη του μεγαλύτερου Φιλέλληνα όλων των εποχών.

Ο Χομπχαους , όπως όλοι οι Άγγλοι περιηγητές , περιφρονούσε τους Έλληνες, αναγνωρίζοντας όμως τον πατριωτισμό τους , δίχως να πιστεύει στην ικανότητα των Ελλήνων να αποβάλλουν τους δεσμούς και της αλυσίδες τυραννίας των Τούρκων. Είχε όμως το πνεύμα του Φιλελληνισμού μέσα του και , όταν μετά από 10 χρόνια στον Εθνικό Ξεσηκωμό , άφησε τις προκαταλήψεις του στην άκρη και υποστήριζε με σθένος τον Ελληνικό Απελευθερωτικό Αγώνα του 1821.  

Όπως γλαφυρά αναφέρει ο κ. Ασημάκης Σ. στο έργο του « Περιηγητές στο Πύθιο Ιερό, στον Παρνασσό και τα πέριξ» : « Το Χρισσό και η Αράχοβα θα πρέπει να είναι περήφανα που είχαν την τύχη και την τιμή να κοιμίσουν κάτω από τον ουρανό τους και να περιποιηθούν , έστω και μια βραδιά, ένα τόσο μεγάλο ανθρώπινο πνεύμα , τον Βύρωνα , μαζί με τον επιφανή φίλο του και επίσης γνωστό φιλέλληνα Χομπχαους.»