ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΦΩΚΙΔΑ - ΕΝΑΣ ΑΠΟΛΥΤΟΣ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ

             

Η Φωκίδα στην πάροδο των αιώνων ήταν  ένας  απομονωμένος  και ορεινός τόπος από την μία και ο πιο σύντομος  δρόμος από την Θεσσαλία και Κεντρική Στερεά Ελλάδα προς τον Μοριά   από την άλλη . Αυτός είναι ο λόγος ότι στη Φωκίδα , εκτός των γνωστών θρησκευτικών κέντρων , όπως το Άγιος Όρος και τα Μετέωρα,   στην Βυζαντινή και την μεταβυζαντινή περίοδο αναπτύχτηκαν αρκετά σημαντικά μοναστήρια. Η ύπαρξη των μοναστηριών προσέφερε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας την στοιχειώδη διατήρηση της πνευματικής και θρησκευτικής παιδείας       του ντόπιου ελληνικού πληθυσμού. Σήμερα τα μοναστήρια της Φωκίδας αποτελούν πόλο έλξης του θρησκευτικού προσκυνηματικού τουρισμού με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον από Ελληνικό και Διεθνή κοινό.

1.ΠΑΝΑΓΙΑ ΒΑΡΝΑΚΟΒΑ

  

 Η ιστορική βυζαντινή Μονή Κοίμησης της Θεοτόκου  Βαρνάκοβας, αφιερωμένη στη Κοίμηση της Θεοτόκου, μία από της σημαντικότερες στον Ελλαδικό χώρο, κτισμένη το 1077 . Η Μονή ιδρύθηκε επί του αυτοκράτορα Μιχαήλ Ζ΄ Δούκα (Παραπινάκι)  και ολοκληρώθηκε επί του Αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ Κομνηνό . Ο θρύλος λέει ότι ο ίδιος ο Αλέξιος Α΄ και ο άλλος αυτοκράτορας  ο Εμμανουήλ  Πορφυρογέννητος έχουν ταφεί στο παλιό ναό. Το 1520-1532 , ο ηγούμενος  της μονής ήταν  ο  Όσιος  Δαυίδ. Η Μονή Βαρνάκοβας άντεξε  την  τρομερή πολιορκία του 1826 από 4.000 τουρκοαλβανούς τον Κιουταχή χωρίς αποτέλεσμα για 23 μέρες! Ανατινάζεται πιο μετά από τους τούρκους και ξανακτίζεται με την προσωπική χορηγία των 8.000 φοινίκων από τον Ιωάννη Καποδίστρια.  Μετά από την εκτεταμένη πυρκαγιά του 2/2019 γίνονται έργα αναστήλωσης της Μονής. Οι προσκυνητές επίσης  μπορούν να θαυμάσουν το πανέμορφο μοναστηριακό δάσος της Παναγίας Βαρνάκοβας . 

2. ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ ΣΤΟ ΧΡΥΣΣΟ

Η άλλη ιστορική βυζαντινή  Μονή Προφήτη Ηλία στο Χρισσό, η λεγόμενη "Αγία Λαύρα" της Ρούμελης, κτισμένη σύμφωνα με γραπτές πηγές το 1019. Ορμητήριο επαναστατών του 1821, στις 24/3/1821 κηρύχτηκε στη Μονή η έναρξη του Απελευθερωτικού Αγώνα στη Ρούμελη από τον Μητροπολίτη Σαλώνων Ησαΐα και τους οπλαρχηγούς της Φωκίδας τον Πανουργία , τον Δυοβουνιώτη και άλλους. Τεράστια είναι η συμβολή της Μονής στον Απελευθερωτικό Αγώνα του 1821, με την κορυφαία στιγμή την κήρυξη της Επανάστασης στις 24 Μαρτίου του 1821. Τότε, που ο Δεσπότης Σαλώνων Ησαίας, ο Γέρος Πανουργιάς και ο Ιωάννη Γκούρας μαζί με τους Προεστούς των Σαλώνων ορκίστηκαν και σήκωσαν τη σημεία της Επανάστασης στη Ρούμελη. Η ίδια η μονή συνέβαλε στον Επαναστατικό Αγώνα με 30 μοναχούς από τους συνολικά 100 που ζούσαν στο Μοναστήρι, καθώς και με συμβολή των 50.000 γροσίων και 1000 γιδοπροβάτων . Από την κήρυξη της Επανάστασης η Μονή ήταν καταφύγιο και ορμητήριο των αγωνιστών και για αυτό το λόγο στις 3 Αυγούστου του 1825 πολιορκήθηκε από τα στρατεύματα του Κιουταχή. Η έλλειψη των πολεμοφοδίων, τροφής και νερού ανάγκασε τους Έλληνες να αποχωρίσουν από το Μοναστήρι και οι Τούρκοι ανατίναξαν όλα τα κτήρια της Μονής και τον Καθολικό Ναό.

Τα έργα αναστύλωσης ξεκίνησαν το 1827 και το 1834 ολοκληρώνεται η καινούρια εκκλησία με το αριστουργηματικό ξύλινο τέμπλο, έργο του Ηπειρώτη Μάστορα Αντώνη Μόσχου από το Μέτσοβο, βαθύ γνώστη της Αγίας Γραφής. Το τέμπλο έχει την λαϊκή ξυλογλυπτική τεχνοτροπία που εντυπωσιάζει και σε προβληματίζει με το θρησκευτικό δέος που αποπνέει, εμπεριέχει σκηνές από τη Παλιά και τη Νέα Διαθήκη που έχουν αποδοθεί με έναν συγκλονιστικό τρόπο. 

Το 1943 πυρπολείται  από τους Ιταλούς ως αντίποινα στην δράση των ανταρτών, με αποτέλεσμα να καταστραφεί  ένα μέρος της Βιβλιοθήκης και να διασκορπιστούν οι μοναχοί.

3. ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΡΙΒΟΛΟΥ ΣΤΟ ΠΡΟΣΗΛΙΟ

Η Βυζαντινή Μονή Παναγίας Τριβολού στο Προσήλιο, γνωστή από πρωτοχριστιανικούς χρόνους, με αγιογραφίες με τεχνοτροπία νωπογραφίας ( al fresco) , εξαιρετικά σπάνια για την περιοχή. Ο Κοσμάς ο Αιτωλός και ο Δεσπότης Σαλώνων Ησαίας διδαχτήκαν εκεί από τον μοναχό Γεράσιμο Λύτσικα, έναν από σπουδαιότερους ιεροδιδασκάλους του γένους.

4.ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΓΑΛΑΞΙΔΙΟΥ

Η Βυζαντινή Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στο Γαλαξίδι, κτισμένη το 1250 από τον Δεσπότη της Ηπείρου Δούκα Μιχάλη Β΄ Άγγελο Κομνηνό.  Καταστρέφεται από διαδοχικά από τους σεισμούς του 1550 και του 1660 . Εκεί , το 1864 , σε μια κρύπτη, βρέθηκε το "Χρονικό του Γαλαξιδίου", μια σύντομη χειρόγραφη ιστορία του τόπου από το 10 έως το 17 αιώνα μετά Χριστού.

5. ΜΟΝΗ ΚΟΥΤΣΟΥΡΟΥ

Η μεταβυζαντινή Μονή Παναγίας Κουτσουριώτισσας , κτισμένη το 1670 στη θέση που βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας στο κούφιο κορμό ενός δένδρου, κοντά στο χωριό Αμυγδαλιά. Έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην Επανάσταση του 1821 , από το 1823 λειτουργούσε στη Μονή νοσοκομείο  και έχει καταστραφεί από τους Τούρκους το 1825. Κατά την Γερμανο-Ιταλική κατοχή (1941-1944) η Μονή έπαιξε σημαντικό ρόλο. Εκεί , μέσα στον ναό της Παναγίας, κάτοικοι της Αμυγδαλιάς έκρυψαν τα όπλα που κυρίευσαν οι αντάρτες από τους Ιταλούς σε μάχη που έδωσαν στις 18/12/1942 στην περιοχή του χωριού. Κατά τα έτη 1943 και 1944 , επί πολλούς μήνες η Μονή αποτελούσε το στρατόπεδο και ορμητήριο ενόπλων δυνάμεων του 5/42 Συντάγματος του Συνταγματάρχη Δ.Ψαρρού και συγκεκριμένα του Τάγματος Δωρίδος υπό τον Αντ/χη Ευθ. Παπαβασιλείου.

6. ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΠΑΝΑΤΑΝΑΣΣΑΣ ΣΤΗ ΓΡΑΒΙΑ

Η μεταβυζαντινή Παλιά Μονή Παναγίας Παντάνασσας στη Γραβιά, κτισμένη το 1512 με πολύ μεγάλη ιστορία στον Απελευθερωτικό Αγώνα του 1821. Τον Οκτώβρη του 1942 πυρπολείται από τους Ιταλούς ως αντίποινα για την δράση των ανταρτών.

7. ΠΑΛΙΑ ΜΟΝΗ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΑΡΤΟΤΙΝΑ

  Η Μεταβυζαντινή Μονή Ιωάννου Προδρόμου στην Αρτοτίνα, κτισμένο ίσως το 1728 ή νωρίτερα, εκεί εμόνασε ο Αθανάσιος Διάκος πριν ξεκινήσει τον Επαναστατικό Αγώνα. Μέχρι σήμερα σώζεται το κελί του Ήρωα του 1821.

8. ΠΑΛΙΑ ΜΟΝΗ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΔΕΣΦΙΝΑΣ

 Η βυζαντινή Παλιά Μονή Τίμιου Προδρόμου στη Δεσφίνα, κτισμένη του 1376 σε μια δύσβατη χαράδρα .Εκεί πρωτοεμόνασε ο εθνεγέρτης της Ρούμελης ο Δεσπότης Ησαίας, Επίσκοπος Σαλώνων και φιλοξένησε στη νεαρά ηλικία και τον Αθανάσιο Διάκο. Έπαιξε σημαντικό ρόλο στον Απελευθερωτικό Αγώνα του Έθνους όμως εγκαταλήθηκε το 1875. Οι λοόγοι της μεταβολής αυτής δεν είναι γνωστοί επακριβώς , όμως η παράδοση ομιλεί για  θέμα υγείας των μοναχών και ότι εξέλιπε ο λόγος μιας αυστηρής απομόνωσης τους πλέον, μετά από την απελευθέρωση του έθνους το 1821 , που είχε πολλές δυσάρεστες συνέπειες, όπως στη διαβίωση τους, στην προμήθεια κυρίως σε τρόφιμα για την συντήρηση των μοναχών, καθώς και σε διάφορες άλλες απαραίτητες εξυπηρετήσεις της παλιάς αυτής Ιεράς Μονής.

9. ΝΕΑ ΜΟΝΗ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΔΕΣΦΙΝΑΣ

 Η Νέα Μονή Τίμιου Προδρόμου ιδρύθηκε το 1873 και βρίσκεται επι της επαρχιακής οδού Δεσφίνας –Αντικυρας ανατολικά της Δεσφίνας σε απόσταση 35-40 λεπτών περίπου πεζοπορώντας. Το Καθεδρικό της Μονής διαθέτει αξιόλογες τοιχογραφίες.

10. ΜΟΝΗ  ΑΓΙΩΝ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΚΑΙ ΣΕΡΑΦΙΜ ΣΑΡΟΦ ΣΤΟ ΤΡΙΚΟΡΦΟ.

Ιερά Μονή Αγίου Αυγουστίνου και Σεραφείμ του Σαρώφ , ξεκίνησε να κτίζεται από το 1984   στο  Τρίκορφο της Φωκίδας το  και στην δεκαετία των 90 ήταν πολύ γνωστή ως  « η μονή των παπαροκάδων». Επίσης έχει  με 400 σήμαντρα και 62 καμπάνες που την κάνει ξεχωριστή στον Ευρωπαϊκό χώρο τουλάχιστον.

11. ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ, ΦΑΝΟΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ  ΣΤΟ ΤΡΙΚΟΡΦΟ.

 Ιερά Μονή Αγίων Νεκταρίου, Φανουρίου και Αγίας Φιλοθέης, κτισμένη το 1991 , έχει εντυπωσιακές εγκαταστάσεις  όπως και το κοιμητήριο τις  Μονής ως κατακόμβη.