Η ΠΕΡΙΗΓΗΤΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΣΤΙΣ 6 ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΑΡΧΑΙΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΦΩΚΙΔΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΑΝΤΕΙΟΥ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ.

 

  

 Η ΠΕΡΙΗΓΗΤΙΚΗ  ΔΙΑΔΡΟΜΗ  ΣΤΙΣ 6 ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΑΡΧΑΙΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΦΩΚΙΔΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΑΝΤΕΙΟΥ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ.

 

Η Φωκίδα στα αρχαία χρόνια «φιλοξενούσε» στα σημερινά εδάφη της τα 3 αρχαία ελληνικά φύλλα και ήταν βάση για τα τρία κράτη τους, των Φωκέων, των Εσπέριων ή Οζολών Λοκρών και των Δωριέων. Η σημερινή μας διαδρομή θα περάσει από τις έξι σημαντικές Αρχαίες Πόλεις Κράτη και από το σημαντικότερο μαντείο της αρχαιότητας. Επιλέξαμε τις 6 σημαντικές πόλεις-κράτη  και  με το επιπλέον κριτήριο κάποιων  αρχαιολογικών ευρημάτων που διασώζονται μέχρι σήμερα. Η διαδρομή μας θα ξεκινήσει από τον Βορρά και την Αρχαία Λιλαία των Φωκέων , μετά θα κατηφορίσει περνώντας ενδιάμεσα από την Γκιώνα και τον Παρνασσό και θα φτάσει στην πρωτεύουσα των Οζολών Λοκρών την Άμφισσα . Μετά θα συνεχίσει στους πρόποδες του Παρνασσού στην Αρχαία Κρίσσα και θα ανέβουμε στο σημαντικότατο μαντείο της Αρχαίας Οικουμένης τους Δελφούς. Μετά τον χρησμό της Πυθίας, ακολουθώντας το αρχαίο προσκηνητικό μονοπάτι θα κατέβουμε νότια στην Αρχαία Κίρρα. , την ξακουστή πόλη των Φωκέων με το Πρώτο Ιερό και Πρώτο Βιολογικό-Χημικό πόλεμο στην αρχαιότητα να πραγματοποιείται έξω από τα τείχη της. Συνεχίζοντας παραλιακά θα επισκεφτούμε το μαγευτικό Γαλαξίδι , την Αρχαία Χαλαιον , ή Οιάνθεα κατά τους άλλους ερευνητές . Ο τελευταίος σταθμός της διαδρομής μας είναι το Αρχαίο Ευπάλιο, η Πόλη Κράτος των Εσπέριων Λοκρών στην Δυτική Φωκίδα. Κατά της διαδρομής μας ο «ανήσυχος» ταξιδιώτης θα πληροφορηθεί και για άλλες σημαντικές πόλεις και τοποθεσίες που υπήρχαν στην Φωκίδα .

 

 1.Αρχαία Λιλαία  ήταν μια από τις ισχυρότερες Φωκικές πόλεις , που συμμετείχε στο Τρωικό Πόλεμο και αναφέρεται από τον Όμηρο στον Κατάλογο των Νεών στην Ηλιάδα . Η πόλη ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τον Βοιωτικό Κηφισό που λατρευόταν ως θεότητα , μιας και βρισκόταν στις πηγές του. Το όνομα της οφείλεται στη νύμφη Λιλαία , κόρη του θεοποιημένου  ποταμού. Μεγάλη καταστροφή γνώρισε η πόλη κατά την διάρκεια του 3ου  Ιερού Πολέμου από τον Φίλιππο Β’ . Σήμερα σώζεται η αρχαία οχύρωση που χρονολογείται  μετά  από την καταστροφή της πόλης από τους Μακεδόνες με κάποιες προσθήκες της Φραγκοκρατίας .Αναφορές υπάρχουν ότι μετά από την καταστροφή από τους Μακεδόνες  η Αρχαία Λιλαία ανοικοδομήθηκε  και «συγχωνεύτηκε» με την πόλη Έρωχος , που βρισκόταν στην σημερινή θέση του διπλανού χωριού τον Πολύδροσο.

 

Άλλες αρχαίες πόλεις της ευρύτερες περιοχής ήταν η Δωρική Τετράπολη με το Ερίνεο ( σημερινή Γραβιά) , Βοίο ( σημερινή Μαριολάτα) , Πίνδο ( σημερινά Καστέλια) και το Κύτινο ( σημερινό Παλιοχώρι Φθιώτιδας)  . Κοντά επίσης βρίσκονται τα Πυρά του Ηρακλέους , με τα απομεινάρια του Ναού, όπου κάηκε ο Ημίθεος, σύμφωνα με την μυθολογία.    Ο επισκέπτης θα μπορούσε να δει και την Καστριώτισσα , ένα χωριό του Δ.Δ. των Καλλίων με αρχαία Δωρική Ακρόπολη χρονολογίας 500 χρονια  π.Χ.

 

2. Αρχαία  Πόλη –Κράτος της Άμφισσας, η Πρωτεύουσα των Οζολών Λοκρών.

 

Η ιστορία της Άμφισσας ξεκίνα από την αρχαιότητα, η ονομασία της με την επικρατέστερη εκδοχή προέρχεται από την νύμφη Άμφισσα, ερωμένη του θεού Απόλλωνα , την κόρη του Μάκαρου και εγγονή του θεού Αιόλου. Ο μύθος αναφέρει τον Ανδραίμονα ως βασιλιά της Άμφισσας και πατέρα του ήρωα του Τρωικού Πολέμου τον Θόαντα. Η Ακρόπολη της Άμφισσας με τα κυκλώπεια τείχη διασώζεται μέχρι σήμερα με προσθήκες κατά της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας . Στην πόλη της Άμφισσας υπάρχουν  πολλά αρχαιολογικά ευρήματα που είναι συγκεντρωμένα στο εντυπωσιακό Αρχαιολογικό Μουσείο, ένα από τα καλύτερα μικρά μουσεία της χώρας. Στον Πελοποννησιακό πόλεμο η Άμφισσα ήταν στο πλευρό της Σπάρτης και έχει καταστραφεί από τον Φίλλιπο Β’ κατά την διάρκεια του 3ου Ιερού Πολέμου. Οι Ρωμαίοι δεν μπόρεσαν να εκπορθήσουν την Ακρόπολη και σύναψαν εμπορική συμφωνία με την πόλη με πολλά προνόμια . Στην εποχή του Οκταβιανού Αυγούστου με την υποχρεωτική μετακόμιση των Αιτωλών στην Νικόπολη , η Άμφισσα γνώριζε μεγάλη ακμή με την προσέλευση των γειτόνων Αιτωλών και αριθμούσε 70.000 κατοίκους. Το 2014 στον ελαιώνα της ανακαλύφθηκε ο μυκηναϊκός τάφος που «λειτουργούσε» κατά του 13 -11 αιώνα π.Χ. Εκτός από της Ακρόπολη στη πόλη διασώζονται τα αρχαία τείχη σε αρκετά σημεία.

 

 Στον δρόμο από την Άμφισσα στο Λιδωρίκι υπήρχε η Αρχαία Μυωνία στη σημερινή θέση της Αγίας Ευθυμίας.

3.  Αρχαία Κρίσσα .

Σύμφωνα με τον Όμηρο η Αρχαία Κρίσσα κτίστηκε τον 15ο ή 14ο αιώνα π.Χ. και βρισκόταν στην στρατηγική θέση του Κρισσαίου Πεδίου, ελέγχοντας το Αρχαίο προσκυνηματικό μονοπάτι Κίρρας –Δελφών . Η ομηρική πόλη της Κρίσσας ταυτίζεται με τη θέση στο λόφο του Αγίου Γεωργίου , που βρίσκεται νότια του χωριού Χρισσού. Σύμφωνα με το μύθο , ο ιδρυτής της πόλης ήταν ο γιός του Φώκου , Κρίσος , ο οποίος ήταν ο πατέρας του Βασιλιά Στροφίου, στην αυλή του οποίου έχει περάσει την παιδική του ηλικία ο Ορέστης. Η Κρίσσα ήταν μια από της σημαντικότερες 9 πόλεις των Φωκέων που συμμετείχαν στον Τρωικό Πόλεμο. Η παράδοση λέει ότι κάτω από την πόλη στον ελαιώνα του Κρισσαίου Πεδίου βρισκόταν ο Ιππόδρομος των Δελφών όπου διεξαγόταν τα Πύθια. Από τον 8ο αιώνα π.Χ. ξεκινάει η παρακμή της Αρχαίας Κρίσσας , που αποδίδεται είτε στην κατάκτησή της από τους Δωριείς στην κάθοδο τους , είτε στο έντονο οικονομικό ανταγωνισμό με τους δυο νέους οικισμούς της Κίρρας και των Δελφών, στον οποίον  η Κρίσσα που  δεν είχε είσοδο στη θάλασσα και ούτε το μαντείο και  υπέστη παρακμή.

 

4. Δελφοί.

Οι Δελφοί ήταν μια πόλη που λειτουργούσε το σημαντικότερο μαντείο της Αρχαίας Οικουμένης , του Πυθίου Απόλλωνα. Ο γνωστός σε όλους μύθος αναφέρει ότι ο Απόλλωνας σκότωσε τον δράκο Πύθωνα. Τεράστια είναι η ιστορία των Δελφών, στο μαντείο κτίζεται ο Ναός του Απόλλωνα, οι 7 Σοφοί της Αρχαιότητας εκφράζουν τα 147 Δελφικά Παραγγέλματα, οι σημαντικότερες Αρχαίες Πόλεις Κράτη διατηρούν θησαυροφυλάκια στο Μαντείο. Από όλο το γνωστό κόσμο συρρέουν , πλούσιοι και φτωχοί πιστοί για τον χρησμό της Πυθίας. Για τους Δελφούς ξεσπούν 4 Ιεροί Πόλεμοι , όταν το συλλογικό όργανο διοίκησης του μαντείου, η ένωση 12 σημαντικών πόλεων και κρατών ,  η Δελφική Αμφικτιονία αποφασίζει να επέμβει. Στη πόλη κάθε 4 χρόνια γινόταν  τα Πύθια , οι πιο σημαντικοί αγώνες μετά από τους Ολυμπιακούς, οπού τα διαγωνίσματα  εκτός  των αθλητικών είχαν και μουσικό χαρακτήρα κ το μοναδικό έπαθλο ήταν το δαφνοστέφανο και η μεγάλη φήμη του Πυθιονίκη. Σήμερα στους Δελφούς διασώζεται ένας από τους καλύτερους αρχαιολογικούς χώρους της χώρας, ο Ναό του Απόλλωνα, με την Ρωμαϊκή Αγορά, το Αρχαίο Θέατρο, με το Αρχαίο Στάδιο , Γυμνάσιο, Ναό Αθηνάς Προναιας , τους Θησαυρούς των Πόλεων, με την Κασταλία πηγή και πολλών άλλων κτισμάτων. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Δελφών που διαθέτει παγκόσμια φήμη εκτός από τον Ομφαλό της Γής, την πρώτη καταγεγραμμένη μελωδία στο κόσμο , την Σφίγγα των Νάξιων, των Κόρων της Ιωνίας υπάρχει ο Ηνίοχος , το πιο τέλειο χάλκινο άγαλμα στο κόσμο.

 

5. Αρχαία Κίρρα

 

Η Αρχαία Κίρρα ως επίνειο του μαντείου των  Δελφών εκμεταλλευόταν τους προσκυνητές που επέλεγαν τον εύκολο θαλάσσιο δρόμο για να πάρουν τον χρησμό της Πυθίας . Οι προσκυνητές ήταν υποχρεωμένοι να πληρώσουν δασμούς στη πόλη , να προσφέρουν θυσίες  στον Ναό του Απόλλωνα, Άρτεμης και Λητούς, να κοιμηθούν μια νύχτα και ύστερα να συνεχίσουν το ταξίδι τους στο αρχαίο μονοπάτι Κίρρας Δελφών δίπλα στη κοίτη του Πλείστου Ποταμού. 

  Από το 595 έως 585 προ Χριστού διεξήχθη ο 1ος Ιερός Πόλεμος,  λόγω οικονομικής «παρενόχλησης» των προσκυνητών,  μεταξύ της Κίρρας και 3 κυριότερων  δυνάμεων  της τότε Δελφικής Αμφικτιονίας: των Θεσσαλών , που ήταν μια από επικρατέστερες δυνάμεις στο ελλαδικό χώρο, των Αθηναίων και των Συκιώνιων. Οι αρχαίες πηγές αναφέρουν ότι οι βαθύτεροι λόγοι του πολέμου ήταν η επιθυμία των Θεσσαλών να επικρατήσουν οριστικά όλων των πόλεων των Φωκέων και των Συκιωνιών να απαλλαχτούν  οριστικά από τους Κιρραίους πειρατές που δρούσαν στον Κορινθιακό κόλπο και ενοχλούσαν τις θαλάσσιες εμπορικές συναλλαγές των Συκιώνιων. Τον χερσαίο αποκλεισμό της Κίρρας ανέλαβαν οι Θεσσαλοί με αρχηγό τον Ευρύλοχο και οι Αθηναίοι με τον αρχηγό τον Αλκμαίονα και κατά του Παυσανία  ο ίδιος ο Σόλων ήταν παρόν στον συμμαχικό στρατό. Τον θαλάσσιο αποκλεισμό ανέλαβαν οι Συκίωνοι με τον αρχηγό τον Τύραννο Κλεισθένη. Λόγω των δυνατών οχυρώσεων της Κίρρας, η πολιορκία κράτησε 10 χρόνια ( 2 χρόνια σε άλλες πηγές) και έληξε με τη χρήση βιολογικού όπλου. Οι σύμμαχοι είτε βρήκαν έναν κρυμμένο υδραγωγό είτε χρησιμοποιήσανε τον Πλειστό ποταμό που ύδρευε τη Κίρρα. Μετά από την συμβουλή ενός Ασκληπιάδη ιατρού Νεβρό , πρόγονο του Ιπποκράτη της Κω, έκαναν φράγμα στα νερά του ποταμού και ρίξανε στα νερά μεγάλη ποσότητα του φυτού ελλέβορου, που υπήρχε στη αφθονία στη περιοχή της Αντίκυρας. Μετά από τις μερικές μέρες όταν οι κάτοικοι της Κίρρας διψούσαν και το δηλητήριο  που εμπεριείχε  το φυτό είχε ποτιστεί το νερό οι σύμμαχοι άνοιξαν το φράγμα και το δηλητηριασμένο νερό πήγε στη πόλη. Το αποτέλεσμα ήταν ακατάσχετη διάρροια στους υπερασπιστές των τειχών της Κίρρας και η παράδοση της πόλης. Ο οργανωτής του σχεδίου ήταν ο Κλεισθένης η κατά του Παυσανία ο ίδιος ο Σόλων. Η χρήση δηλητηρίου στο πόσιμο νερό καταδικάστηκε έντονα την εποχή εκείνη και δεν επαναλήφθηκε ποτέ κατά τα χρόνια της αρχαιότητας. Η επιστημονική συμβουλή του ιατρού και προγόνου του Ιπποκράτη για να «δηλητηριαστούν» οι κάτοικοι της Κίρρας με ελλέβορο  έκανε τον Ιπποκράτη να σκεφτεί το γνωστό σε όλους τον Όρκο του  με την κύρια αρχή : «Ωφελλέειν, μην βλαπτείν» . Στον σημερινό οικισμό υπάρχουν απομεινάρια των 3 ναών της  Αρτέμιδος, της Λιτούς και του Απόλλωνα , το αρχαίο λιμάνι μέσα στη θάλασσα, και οι  Νεώσοικοι. 

Στη περιοχή της σημερινής  Δεσφίνας υπήρχε μια αρχαία πόλη Εχεδάμεια.  Στον δρόμο από το Κιρρα στο Γαλαξίδι υπήρχε η Αρχαία Πόλη της Τριταίας .

 

 6. Αρχαίο Χαλαιον  

 

Το σημερινό Γαλαξίδι στα αρχαία χρόνια ήταν μια ακμάζουσα πόλη των Εσπέριων Λοκρών από το 8ο αιώνα π.Χ. Το Χάλαιον ήταν μια από της σημαντικότερες πόλεις με την λατρεία του θεού Απόλλωνα και οι κάτοικοι διαχρονικά διαπρέπανε στην ναυτιλία και εμπόριο. Η πόλη κατοικείται συνέχεια και γνωρίζει ιδιαίτερη ακμή το 2ο αιώνα μ.Χ . Από την αρχαία εποχή υπάρχουν απομεινάρια της αρχαίας οχυρώσεις και θαυμάσιο Ναυτικό Μουσείο Γαλαξιδίου με εντυπωσιακά ευρήματα. Ο οικισμός ποτέ δεν εξαφανίστηκε και ακολουθούσε λαμπρή σταδιοδρομία σε βυζαντινά χρόνια και με ιδιαίτερη σημαντική πρόσφορα στον Απελευθερωτικό Αγώνα του 1821.

 

  Στον δρόμο από το Γαλαξίδι προς το Ευπάλιο υπήρχαν και άλλες σημαντικές πόλεις των Εσπέριων Λοκρων, όπως ο Τολοφώνας, το Τειχιο, το Κροκύλειο, η Ποτιδάνεια και στο σημερινό Μαλανδρίνο υπήρχε η πόλη Φύσκο , η οποία αποτελούσε από το 4 αιώνα π.Χ. έδρα του κοινού των Εσπέριων Λοκρών.  Άλλη πόλη   ήταν η Αρχαία  Καλλίπολις, κοντά στο Λιδωρίκι , στο βυθό της λίμνης του Μόρνου σήμερα με την ξακουστή μάχη κατά των Γαλάτων το 279 π.Χ.

 

7.  Αρχαίο Ευπάλιο.

 

 Το Ευπάλιο ήταν μια Αρχαία Πόλη των Οζολών Λοκρών με ισχυρή οχύρωση. Η πόλη αναφέρεται από τον Θουκυδίδη κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Η προέλευση του ονόματος υπάρχουν δύο εκδοχές: η πρώτη αναφέρεται ότι προέρχεται από το Ευ (καλός)  και Πάλη, ότι η πόλη έβγαζε καλούς παλαιστές ενώ η δεύτερη από το Ευ (καλός)  και Πόλιον ( μικρή πόλη) , διότι στην αρχαία ιστορία αναφέρεται ως Ευπόλιον. Ο επισκέπτης μπορεί να δει νότια και ανατολικά του χωριού τα ερείπια αρχαίου οικισμού και του αρχαίου νεκροταφείου.