Η Μονή Προφήτου Ηλία Παρνασσίδος – "η Αγία Λαύρα" της Ρούμελης!

Η Μονή Προφήτου Ηλία Παρνασσίδος – "η Αγία Λαύρα" της Ρούμελης!

Πολύ κοντά στο Χρισσό, κοντά στη θέση όπου υπήρχε η Αρχαία πόλη των Φωκέων η Κρίσσα, στην στρατηγική θέση, που εποπτεύει το Κρισσαίο Πεδίο και τον Ελαιώνα της Άμφισσας σε υψόμετρο 500 μέτρων βρίσκεται για αιώνες το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία, η λεγόμενη "Αγία Λαύρα" της Ρούμελης. Για την ακριβή ημερομηνία κτίσης της Μονής δεν υπάρχουν επιβεβαιωμένα στοιχεία.  Σύμφωνα με ένα «Χονζέτι» -ένα είδος πιστοποιητικού του 1572 και ένα Πατριαρχικό Σιγίλλιον, οι μοναχοί πραγματοποίησαν αγορά της γης. Το 1593 η Μονή κηρύσσεται Πατριαρχικόν Σταυροπήγιον. Επίσης σε ένα χειρόγραφο της απογραφής των περιουσιακών στοιχείων της Μονής το 1834 αναφέρεται ότι το Μοναστήρι είχε ως τότε 815 χρόνια ύπαρξης, δηλαδή κτίστηκε το 1019. Τεράστια είναι η συμβολή της Μονής στον Απελευθερωτικό Αγώνα του 1821, με την κορυφαία στιγμή την κήρυξη της Επανάστασης στις 24 Μαρτίου του 1821. Τότε, που ο Δεσπότης Σαλώνων Ησαίας, ο Γέρος Πανουργιάς και ο Ιωάννη Γκούρας μαζί με τους Προεστούς των Σαλώνων ορκίστηκαν και σήκωσαν τη σημεία της Επανάστασης στη Ρούμελη. Η ίδια η μονή συνέβαλε στον Επαναστατικό Αγώνα με 30 μοναχούς από τους συνολικά 100 που ζούσαν στο Μοναστήρι, καθώς και με συμβολή των 50.000 γροσίων και 1000 γηδοπρόβατων. Συγκινητική είναι η επιστολή του γιου του Γέρου Πανουργία, Νάκου Πανουργία για την συμβολή της Μονής στην Επανάσταση του 1821. 

«Πιστοποιώ ο υποφαινόμενος, ότι κατά 1821, έτος επί αρχηγίας του Μακαρίτου πατρός μου Πανοργιά, και του Ιω. Γκούρα καθώς και της εδικής μου, το Μοναστήριον του Προφήτου Ηλιού, το ..... κατά την Παρνασσίδα συνετέλεσεν ουκ ολίγον εις τα τότε πολεμικά σχέδιά μας, και αφού καθ’ ον καιρόν εκινείτο η αποστασία των Σαλώνων, ητίμασεν αυτό τροφάς και πολεμοφόδια τα οποία εκουβάλησαν εξ άλλων μερών οι καλόγεροι, μέσα (;) εις το Μοναστήριον. Τέλος μαζύ με ημάς ο τότε ηγούμενος: Βενιαμίν και οι καλόγεροι, έως 30 τον αριθμόν, και ούτως υπό την οδηγίαν μου, με πολεμοφόδια, τροφάς και με ζώα επολιορκήσαμεν τα Σάλωνα, έπειτα παρευρέθησαν μαζύ μου και εις τον πόλεμον της Γραβιάς, όπου επληρώθη ο μοναχός Πανκράτιος, εις τον πόλεμον των Βασιλικών Νευροπόλεως, εις Άμπλιανην, εις σκάλα, εις πολιορκίαν της Λεβαδίας όπου επληγώθη ο Θεωνάς, και εφονεύθη ο Νικηφόρος, αμφότεροι μοναχοί. Εις Σκάλα Σαλώνων, όπου εφονεύθη ο παπαγεράσιμος, εις Ράχωβαν και εις Προφήτην Ηλίαν, καθώς και εις άλλας μάχας γινομένας κατά την Ανατολ(ικήν) Ελλάδα. Δείξαντες γενναιότητα και ανδρίαν οι καλόγεροι όλοι καταβάλλοντες και συνδρομήν περισσότερον των 50.000 πενήντα χιλιάδων γροσίων, εις διαφόρους περιστάσεις, δόσαντες και έως δέκα χιλιάδες αρ. 1.000, γιδοπρόβατα εις τα στρατόπεδα, προφθάσαντες τας ανάγκας αυτών, και έως τέλους μετά την μάχην ήτις έγινε εις την Ιεράν μονήν του Προφήτη Ηλιού ο Κιουταχής κατέστρεψε με πυρίτιδα όλα τα κτήρια και την εκκλησίαν του Μοναστηρίου. Όθεν ως γνωρίζων καλώς τα τότε δεινά του Μοναστηρίου τούτου, τον ζήλον, και προθυμίαν, πατριωτισμόν και γενναιώτητα των καλογέρων, καθ’ όλον το διάστημα του ιερού αγώνος μας, δίδω το παρόν μου πιστοποιητικόν τω ιερώ τούτω Μοναστηρίω του Προφήτου Ηλιού δια να χρησιμεύση όπου ανίκει, προς δόξαν των αγώνων και θυσιών.»

Εν Αμφίσση την 10η Ιανουαρίου 1838

Ν. Πανοριάς Συνταγματάρχης

Από την κήρυξη της Επανάστασης η Μονή ήταν καταφύγιο και ορμητήριο των αγωνιστών και για αυτό το λόγο στις 3 Αυγούστου του 1825 πολιορκήθηκε από τα στρατεύματα του Κιουτάχη. Η έλλειψη των πολεμοεφόδιων, τροφής και νερού ανάγκασε τους Έλληνες να αποχωρίσουν από το Μοναστήρι και οι Τούρκοι ανατίναξαν όλα τα κτήρια της Μονής και τον Καθολικό Ναό. Τα έργα αναστύλωσης ξεκίνησαν το 1827 και το 1834 ολοκληρώνεται η καινούρια εκκλησία με το αριστουργηματικό ξύλινο τέμπλο, έργο του Ηπειρώτη Μάστορα Αντώνη Μόσχου από το Μέτσοβο, βαθύ γνώστη της Αγίας Γραφής. Το τέμπλο έχει την λαϊκή ξυλογλυπτική τεχνοτροπία που εντυπωσιάζει και σε προβληματίζει με το θρησκευτικό δέος που αποπνέει, εμπεριέχει σκηνές από τη Παλιά και τη Νέα Διαθήκη που έχουν αποδοθεί με έναν συγκλονιστικό τρόπο.  Από τότε ξεκίνησε και η συλλογή των χειρόγραφων που αποτέλεσε τη βάση της φημισμένης βιβλιοθήκης του μοναστηριού.

Άλλη μια καταστροφή υπέστη η Μονή τον Φεβρουαρίο του 1943 όταν πυρπολήθηκε από τα Ιταλικά στρατεύματα κατοχής ως αντίποινα στην δράση των ανταρτών, με αποτέλεσμα να καταστραφεί  ένα μέρος της Βιβλιοθήκης και να διασκορπιστούν οι μοναχοί. Το 1952 ξεκίνησαν τα έργα αποκατάστασης και το 1981 χαρακτηρίστηκε ιστορικό και διατηρητέο μνημείο. Σήμερα το Μοναστήρι έχει γυναικεία αδελφότητα και κάθε χρόνο στις 24 Μαρτίου γίνεται μεγάλη δοξολογία για την επέτειο της κήρυξης Επανάστασης του 1821 στη Ρούμελη.