Τα άγνωστα μέρη της Φωκίδας –Πηγή της Αγίας Ελεούσας με εκβολές Βοιωτικού Κηφισού και η Παναγία Μαυρομαντήλα.

Πασίγνωστο στην αρχαιότητα το έθνος των Φωκέων, ενός Δωρικού φύλου που ζούσε στη κοιλάδα του Βοιωτικού Κηφισού στην μυκηνιακή περίοδο και μία από τις γνωστές πόλεις των Φωκέων ήταν η Λιλαία. Η πόλη έχει συμμετέχει στον Τρωικό πόλεμο, η τοποθεσία της έχει αλλάξει αρκετές φορές  και στα χρόνια του Ομήρου την τοποθετούσαν στο σημερινό Πολύδροσο Φωκίδας.

Πολύ κοντά στο σημερινό χωριό υπάρχει και σήμερα ένα απόκρυφο μέρος των εκβολών  του Βοιωτικού Κηφισού η πηγή της Αγίας Ελεούσας.

   Ο μύθος λέει ότι ο Θεοποιημένος Κηφισός τροφοδοτούσε από κοινό με  νερό τις 2 κόρες του, την Κασταλία στους Δελφούς και την Λιλαία , Ναϊάδα Νύμφη. Ακόμα και ο Όμηρος στην Ιλιάδα  αναφέρει «οι τε Λίλαιαν έχουν πηγές επί του Κηφισού» και στον Ύμνο προς τον Πύθιο Απόλλωνα αναφέρει «Λίλαιηθεν προχέει καλλίροον ύδωρ». Μέχρι  σήμερα διατηρούνται τα εντυπωσιακά Αρχαία τοίχοι της Λίλαίας σε διαφορετική θέση από την αρχική τοποθεσία. Αν πάτε σήμερα στην Αγία Ελεούσα θα δείτε εκτός από πανέμορφα και πεντακάθαρα νερά με ποταμίσια βλάστηση τα απομενάρια του Αρχαίου Ναού του Κηφισού ακριβώς στη πηγή και τα απομενάρια της εκκλησίας του Αγίου Χριστόφορου πάνω από τον αρχαίο Ναό. Παρόλο οι πηγές είναι γνωστές από την αρχαιότητα μόνο το 1989 ξεκίνησαν καταδύσεις των σπηλαιολόγων με αποτέλεσμα ως το 2002 να έχουν διαπιστωθεί πως είναι περίπου 300 μέτρα σε βάθος και 37 μέτρων κάτω από τη γη με εξαιρετικές υπόγειες σπηλιές και περάσματα.

   Όταν φτάνει ο επισκέπτης στη Αγία Ελεούσα εκτός από την πηγή τον ξαφνιάζουν ευχάριστα τα χαλάσματα της πρωιμοχριστιανικής εκκλησίας της Θεοτόκου Ελεούσας η αλλιώς της Παναγίας Μαυρομαντήλας , που χρονολογείται του 5 αιώνα μ.Χ.  Υπάρχει ο πολύ ενδιαφέρον θρύλος που εξηγεί την προσέλευση των ονομάτων της πηγής και της εκκλησίας. Υπήρχε μια όμορφη κοπέλα ,ονόματι Ελεούσα, την οποία διεκδικούσαν δυο νέα παλικάρια. Επειδή στη περιοχή δεν υπήρχε νερό και δεν υπήρχε ναός αφιερωμένος στη Παναγία, ζήτησε η κοπέλα από τον έναν να τρυπήσει το βράχο μέχρι να βρει άφθονο νερό και από τον άλλο να κτίσει τον Ναό αφιερωμένο στη Παναγία. Όποιος τελείωνε πρώτος θα την παντρευόταν. Την ώρα που ο ένας βρήκε νερό ταυτόχρονα ο άλλος τελείωσε την εκκλησία, με αποτέλεσμα να δώσουν μάχη στην οποία σκοτώθηκαν και οι δύο. Από τότε η πηγή ονομάζεται Αγία Ελεούσα και η εκκλησία Παναγία Μαυριμαντήλα λόγω του πένθους της κοπέλας.

  Η εκκλησία αυτή έχει ενδιαφέροντα σύμβολα στα εναπομείναντα τείχη και αξίζει να την επισκεφτεί κανείς. Η καλύτερη εποχή για να έρθετε στη πηγή της Αγίας Ελεούσας είναι το τέλος της άνοιξης –αρχές καλοκαιριού με τα φυτά και έντομα (πεταλούδες, λιβελούλες) να δημιουργούν ευχάριστη αίσθηση γαλήνης.